Herbeleving Schijnvliegveld de Kiek is een geweldig voorbeeld van burgerparticipatie. In slechts een paar jaar tijd hebben de vrijwilligers de plek getransformeerd van een overgroeid bos naar een erfgoedlocatie die elk jaar duizenden bezoekers trekt. Joep Horevoorts van de stichting is zichtbaar trots en betrokken. Hij vertelt over het succesverhaal, maar benoemt ook de schaduwzijde van het succes.

Tekst loopt door onder foto.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog neemt Duitsland het vliegveld van Gilze-Rijen in gebruik. Om de geallieerden met hun bommen af te leiden, creëren zij een paar kilometer verderop – tussen Alphen en Riel – schijnvliegveld De Kiek. Op dit vliegveld staan een bunker en houten vliegtuigen. Dit alles moet de schijn wekken dat het om een echt vliegveld gaat zodat de geallieerden deze locatie bombarderen in plaats van het echte vliegveld. Een bijzonder verhaal dat pas decennia later een podium kreeg. Joep Horevoorts hoort in 2018 voor het eerst van De Kiek. Op dat moment werkt hij bij de gemeente en is vanuit de afdeling Recreatie & Toerisme betrokken bij het project Gôolse Geheimen, waarvoor de meest bijzondere plekken van Goirle worden verzameld. Tijdens de zoektocht naar bijzondere locaties komen Joep en zijn collega’s uit bij de bunker van het schijnvliegveld. Wanneer een heemkundige Joep een foto uit de Tweede Wereldoorlog laat zien met daarop een houten vliegtuig, wordt Joep direct enthousiast: “Ik dacht, hier moeten we iets mee doen! Dit verhaal moet worden doorverteld! Het is een bijzonder verhaal. Wanneer het de Tweede Wereldoorlog betreft lees en hoor je voornamelijk verhalen van de Nederlandse en geallieerde kant. Maar dit was bezet gebied en er zijn ook bijzondere Duitse verhalen.”

Joep trekt de stoute schoenen aan en start rondom De Kiek een burgerinitiatief. “Dit is niet iets dat een gemeente moet opzetten. Als je het van de buurt maakt, wordt het door de gemeenschap gedragen en is het toekomstbestendiger. Want als de gemeente het opzet, is het van ‘niemand’.” Verschillende mensen sluiten zich bij Joep aan, waaronder Heemkundekring De Vyer Heerganghen. De groep maakt een plan voor Herbeleving Schijnvliegveld de Kiek. Joep: “We wilden een informatiebord en – als grote trekker – een vliegtuig. Maar een houten vliegtuig in een bos is niet hufterproof en slecht bestand tegen de elementen. Via één van de vrijwilligers zijn we in contact gekomen met kunstenaar Bart Somers uit Heusden. Hij werkt met cortenstaal, een materiaal dat heel duurzaam en stevig is én goed past in een bosrijke omgeving. Bart heeft een ontwerp van een cortenstaal vliegtuig gemaakt dat niet alleen een kunstobject is, maar ook een publieksobject. Kinderen kunnen erop klimmen, mensen kunnen erin zitten, er kan op gesprongen worden. Kortom het is een object dat mensen kunnen beleven.”

In de beginmaanden van het project heeft Joep een video over de plannen gemaakt: 

Classificatie ‘icoonproject’ is katalysator voor subsidies

Terwijl wordt gewerkt aan het informatiebord en het cortenstaal vliegtuig, is Joep op zoek naar sponsoring en subsidies. Dat de vrijwilligersgroep een uniek project is gestart, blijkt wel als het Prins Bernhard Cultuurfonds het schijnvliegveld classificeert als icoonproject en een subsidie verstrekt van €25.000,-. Joep: “Het krijgen van die subsidie was een grote katalysator. Het leidde ertoe dat meer partijen vertrouwen in ons project kregen en ons subsidie gaven, onder meer het Fonds van de Vrijheid, gemeente Goirle, Vereniging Recreatie en Toerisme Goirle en de Annetje van Puijenbroek Stichting.”

Explosievenonderzoek en bosdagen

Gelijktijdig ontstond er nog een spoor. Joep: “We werkten aan het informatiebord, het vliegtuig en de subsidies, maar op de locatie zelf moest er ook veel worden gedaan. Naast het aanleggen van paden en het opruimen van heel veel takken en boomstammen, moest er een explosievenonderzoek worden uitgevoerd. Het is immers een voormalige oorlogsplek. Een bevriend bedrijf kon hierin adviseren en een groot deel van de onderzoekskosten werd vergoed door de zogenaamde bommenregeling, het restant werd gesponsord.

Voor de werkzaamheden in het bos wist Joep het Brabants Landschap te betrekken. “Zij adviseerden ons over hoe je een bos moet opruimen, inrichten en onderhouden. Brabants Landschap vindt het verhaal van het schijnvliegveld natuurlijk interessant, maar is primair geïnteresseerd in het feit dat het bos door onze werkzaamheden ecologisch verbetert. We helpen dus elkaar.” Naast de vrijwilligers en Brabants Landschap is er nog een wel heel bijzondere groep die de handen uit de mouwen steekt tijdens de bosdagen (de georganiseerde werkdagen in het bos). Joep: “Via ons netwerk kwamen we in contact met Veteranen Hart van Brabant en het Veteranen Search Team. De veteranen vinden het schijnvliegveld een mooi initiatief en zijn tijdens meerdere bosdagen komen helpen. Doordat we de boodschap ‘vrijheid is niet vanzelfsprekend’ uitdragen, voelen veteranen zich erkend en gewaardeerd. Wij vinden dit ook belangrijk.”

Spektakel van een opening

Joep: “Alle puzzelstukjes kwamen bij elkaar, maar toen kwam het volgende punt: het neerzetten van het vliegtuig. Moet er een officiële opening komen? Hoe doe je dat?” Ondertussen was het 2019 en in oktober werd in deze regio 75 jaar bevrijding gevierd. De groep besloot de opening te kaderen in de 75 jaar bevrijding van de streek. En toen werd het groot… Joep: “De burgemeesters van Alphen-Chaam en Goirle hebben we benaderd en die wilden graag komen. Omdat de commissaris van de Koning voorzitter is van het Prins Bernhard Cultuurfonds – die ons een geweldige subsidie heeft gegeven – hebben we hem gevraagd het schijnvliegveld te openen. Hij was heel bereidwillig om zijn agenda aan te passen zodat hij kon komen. Tja, toen begon het allemaal te groeien.” Joep is het type dat denkt ‘als dit allemaal kan, dan kan er misschien nog wel meer!’, en met die karaktereigenschap neemt hij via het inmiddels gegroeide netwerk contact op met de Luchtmacht. Vliegbasis Gilze-Rijen is nog steeds in gebruik en is bereid tijdens de opening het cortenstaal vliegtuig met een Chinook-helikopter naar het schijnvliegveld te brengen – om de verbinding tussen Gilze-Rijen en het schijnvliegveld uit te beelden. Een bezoek van een Chinook spreekt tot de verbeelding van kinderen én volwassenen. Joep: “We realiseerden ons dat het druk zou worden met de opening. We hebben contact opgenomen met de gemeente om een vergunning te regelen, en moesten ook zorgen voor onder andere horeca, verkeersregelaars, EHBO, omleidingen, beveiliging en vluchtroutes. Volgens de politie hebben op de openingsdag 3000 mensen het terrein bezocht! Speciaal was ook de komst van militair attache van de Duitse Ambassade kolonel Fischer. Het betrekken van Duitsland bij deze happening vonden we belangrijk om te laten zien dat we samen de toekomst tegemoet moeten gaan en moeten verbroederen.”

Onderstaande video gaat over de totstandkoming van Herbeleving Schijnvliegveld de Kiek:

Vrijwilligers werven

Het geld van de subsidies zit in het project Herbeleving Schijnvliegveld De Kiek zelf, onder andere het informatiebord en het cortenstaal vliegtuig. Voor de opening, maar ook voor bijvoorbeeld het eten en drinken tijdens de bosdagen, hebben veel lokale bedrijven een bijdrage geleverd, in geld of in natura. Maar alles was in eerste instantie niet mogelijk geweest zonder de inzet van de vrijwilligers. Anno 2021 is Stichting de Vrienden van de Kiek opgericht en heeft het zes bestuursleden. Regelmatig worden bosdagen georganiseerd waar meestal tien, hoogstens vijftien vrijwilligers komen helpen. Joep: “Voor het werven van vrijwilligers maken we gebruik van Facebook, de regionale dagbladen en Erfgoedvrijwilliger.nl. Maar het direct benaderen van mensen – het ‘ons kent ons’ – werkt voor ons het allerbeste. We hebben nu voornamelijk vrijwilligers voor onderhoud, maar we willen graag serieus inzetten op rondleidingen en educatie. Het zou fijn zijn als we vrijwilligers vinden die zich daarop willen storten.”

Groeiende druk en verantwoordelijkheid

Het succes van het schijnvliegveld heeft ook een schaduwzijde. Joep: “Veel mensen zien mij als de verantwoordelijke voor het hele project, legden tijdens de totstandkoming druk op mij, maar ik ben ook gewoon één van de vrijwilligers. Tja, een nadeel van succes kan zijn dat het niet meer vrijblijvend is.” De groeiende druk en verantwoordelijk is één van de redenen geweest om dit jaar de stichting op te richten en om meer afspraken te maken over wie waar verantwoordelijk voor is. Dat het niet alleen maar makkelijk gaat en leuk is, deelt Joep graag zodat mensen een realistisch voorbeeld hebben wanneer zij zelf een erfgoedproject starten. Ook is het vinden van financiering niet makkelijk. Gelukkig levert het totaal echter veel meer positieve dan negatieve energie op!

“Het doel is dat iedereen hetzelfde kan beleven”

Een volgende stap voor Herbeleving Schijnvliegveld de Kiek is het beter toegankelijk maken van het terrein. Joep: “Ik zie hier veel kinderen met hun grootouders. Deze ouderen lopen vaak met een stok of een rollator. Voor hen is het hobbelige bospad en de trap van de bunker een uitdaging. Maar ook voor mensen met een anderszins fysieke beperking is het terrein niet veilig. Ik moet er niet aan denken dat iemand zijn enkel breekt of valt.” Voor de bospaden heeft de stichting plannen voor een verharding die biodiversiteit met zich meebrengt. En voor de bunker zijn er plannen voor een hellingbaan met plateautjes waarop mensen kunnen uitrusten. Joep: “Je wil dat iedereen makkelijk het schijnvliegveld kan betreden. Het doel is dat iedereen hetzelfde kan beleven!”

Herbeleving Schijnvliegveld de Kiek is gratis te bezoeken. Bezoek voor meer informatie de Facebook-pagina van het schijnvliegveld. Een bezoek wordt nog leuker met de app waarmee bijzondere verhalen van het schijnvliegveld worden ontdekt. Download hier de app.

Foto’s en video’s: Stichting Vrienden van de Kiek.